Klarnet

Klarnet adıyla hayatımızda oldukça geniş bir yer kaplayan orkestra, sahne ve benzeri yerlerde sıklıkla yer alan eşsiz bir çalgı aletidir. Ben ise sizlere bu yazımda klarnet adındaki müzik aletini birçok açıdan ele alarak sizlere anlatmaya çalışacağım. Özellikle klarnet türleri ve ülkemizdeki kullanım şeklinin evrensellere göre farklılaşmasının sebeplerini en iyi şekilde bahsetmeye çalışacağım. Öncelikle klarnet adındaki bu müzik aletine yakından bir göz atalım…

Klarnet Nedir?

Klarnet nedir, son yıllarda en çok merak edilen ve incelenmek isteyen soruların başında gelmektedir. Bunun bence en büyük sebeplerinden biri kendine eşsiz tınısı ve çeşitli bu alanda klarnet virtüözü ünlülerinin bu muhteşem müzik aletine sahnelerde sıklıkla yer vermesidir. Her ne olursa olsun kesinlikle aldığı ilgiyi ve merakı sonuna dek hak eden bir müzik aletidir.

Klarnet üzerinde bulunan delikleri parmaklarımız ile kapatarak doğru nota ve tınıyı bulduğumuz ve ağız bölümünden üfleyerek ses üretebildiğimiz üflemeli bir enstrüman türüdür. Klarinet ve gırnata adını da almış bu müzik aleti dünya çapında tercih edilen olmazsa olmaz orkestra enstrümanıdır. Bu muhteşem enstrümanın kullanım alanlarına göre çeşitlenmesini kapsamlı bir şekilde ele alacağımdan dolayı standartlar dahilinde kabul gören örneğini ele alarak sizleri bilgilendirmek istiyorum.

Klarnet üretirken genellikle abanoz ağacı kullanılmaktadır. Bunun en büyük sebebi yapısında en çok ihtiyaç duyulan özelliklerden biri de dayanıklı ve sert bir yapıya sahip olmasıdır. Ayrıca yapısında metal aksamlar ve ebonitte (kauçuk) bulunmaktadır. 

Klarnetin Bölümleri

Klarneti farklılaştıran, farklı bölgelerde ve müzik türlerinde kullanım türünün çeşitlenmesine sebep olan unsurların başında klarnetin bölümlerinin değişkenlik gösterebilmesidir. Bu enstrüman için detaylı bilgiye sahip olmak isteyen kişiler aşağıda bulunan yan başlıkları dikkate almalıdır.

-Bek (Ağızlık)

 Ağızlık diğer bir adıyla bek olarak söz edilen kısım üretilen ses için nefesin aktarıldığı yani üflendiği yerdir. Daha doğrusu klarnete can veren kısımların başında bek gelmektedir. Enstrümanda üretilen ses tonuna direkt olarak etki etmesinin yanı sıra kullanım esnasında çalgı aletinin kullanıcı ile en çok temas kuran yüzeylerinden biridir. Bu yüzden bu kısım hassas ve kesinlikle özenle üretilmiş olmalıdır. İki farklı çeşidi bulunmakta ve bu çeşitler ses üretmekte oldukça farklılık göstermektedir. Bu iki tipin neden farklılaştığını aşağıdan detaylı bir şekilde inceleyebilirsiniz…

• Açık Tip Bek (Ağızlık); Ülkemizde en çok tercih edilen ağızlık tipidir. Bunun sebebi ise koma adı verilen eşsiz yanık ezgilerin ve tınıların bu bek tipinde daha doğru ve iyi çıkmasıdır. Elbette tek bu ağızlıkla kalmıyor bu ezgiler için sol klarnette kullanılmalıdır.

Açık bek kamışa doğru bir şekilde konumlandırıldığı zaman, uç bölümleri arasında bulunan açı yani bir diğer adıyla eğim uzunluğu çoktur.

• Kapalı Tip Bek (Ağızlık); Ülkemizde ikinci ve dünyada en çok kullanılan si bemol (Bb) tip klarnet türlerinin bek kısmıdır. Ağızlığın kamış adı verilen kısım ile bütünleştiği zaman, uç bölümleri arasındaki açı mesafesi daha azdır.

-Kamış

Ağızlığın boşluk olan gerideki yüzeyine konumlandırılan, sesin üretilmesine direkt olarak etki eden yassı ve ince olan ahşap parçadır. 5 farklı çeşidi bulundur. Bu çeşitler numaralar ile birbirinden ayrılmaktadır. 5 numara kamış en sert olan kamış türüdür bu sayı azaldıkça da parça yumuşayacaktır. Kamış direkt olarak performansa etki ettiği için bu alanda üst seviye bilgi ve tecrübeye sahip değil iseniz mutlaka profesyonel birilerinden destek alınız.

Önemli

Farklı numaralarda ki kamışları bekinize yerleştirir iken, mutlaka dikkat edilmesi gereken birkaç unsur bulunmaktadır.

Örneğin; 5 numara kamışı (sert kamış) konumlandırırken uç kısmının, ağızlığın uç kısmından aşağı hizalanarak konumlandırılır. Daha yumuşak olan bir kamışı konumlandırırken kamış ve bekin uç kısımları hiza yönünden birbirine yaklaştırılırken, çok daha yumuşak bir kamış için ise 5 numara da olduğunun tam tersi şeklinde 1 numara kamışın uç kısmının bekin uç kısmından yukarı olacak şekilde hizalanarak konumlandırılmalıdır.

Türk müziğinde koma adı verilen eşsiz tınının daha iyi ve kaliteli şekilde ortaya çıkabilmesi için ise yumuşak yani küçük numaraları kamışlar tercih edilmektedir. Müzik ve bölge türü ne olursa olsun mutlaka kaliteli kamış tercih edilmelidir.

Hem Türk müziğinde oldukça verimli bir şekilde performans alınabilmesi hem de oldukça kaliteli ürünler olmasından dolayı, benim size tavsiyem olan kamış markaları ise; Mavi Kuşak, Barre, Vandoren ve Rico Royal’dır.

-Bilezik

Kamışımız ile bek yani ağızlık kısmını birbirine sabitleyen ve istenilen mesafede üfleyebileceğimiz boşluk yaratan parçadır. Oldukça önemli bir parça olmak ile birlikte en çok metal el işçiliği ile üretilen türleri tercih edilmektedir. Ayrıca deri, fildişi ve benzeri özel hammaddelerden de üretilebilmektedir. Kamışın bekinize uyguladığı kuvvet basınca direkt olarak etkisi olabildiği için sese etki edebilmektedir.

-Baril ( Barrel )

Barrel, ağızlığı üst gövde kısmı ile sabitleyen yani bir araya getiren boru şeklindeki parçadır. Ayrıca bu parçanın klarnetinizin akordu üzerinde etkisi bulunmaktadır. Bu kısım ayrı bir parça olarak değerlendirildiği için klarnetiniz kolayca akort edilebilmektedir.

-Üst Gövde

Barrel’den sonra gelen klarnetinizin üst gövde, bölüm ve kısım olarak adlandırıldığı sol eliniz ile kullanılması gereken kısmıdır. Bu bölümde birbirinden önemli 4 adet delik yer alırken bu deliklerin üzerlerinde ise metal perde ve yüzükler yer almaktadır.

-Alt Gövde ( Şalümo )

Üs gövdenin devamı niteliğinde olan sap eliniz ile kullanılması gereken bölümdür. İki yüzeyi de klarnet icra edilirken önem teşkil eder. Ön yüzeyinde 3 adet delik bulunurken, arkla yüzeyinde klarneti en iyi ve verimli şekilde konumlandırabilmeniz ve tutabilmeniz için destek uzvu yer almaktadır. Bu destek kısmına sağ elinizin baş parmağı ile temas kurmalısınız.

-Kalak ( Pavillion )

Klarnetinizin bitiminde yani şalümo adı verilen alt gövdeye sabitlenen üretilen enfes sesin dışarıya aktarılmadan önce uğradığı oval yapıdaki son yüzeydir. Klarnetinizin akordunda etkisi olması ile birlikte sesin en iyi ve verimli şekilde yayıla bilmesi için oval yapıda tercih edilmiştir.

Klarnetin Tarihçesi

Klarnetin tarihine yakından baktığımız da Chalumeay ( Şalümo ) olarak adlandırılmış 19. Yüzyıl orkestralarında sıklıkla yer bulan nefesli çalgı aleti klarnetin atası olarak kabul görmüştür. Denner, adındaki çalgı üreticisi chalumeay’ı geliştirerek klarnetin bugünkü halini almasında oldukça büyük rol oynamıştır. 1750 yılından bu yana orkestralarda hayat bulan bu çalgı aleti, 1800 yıllarında Mozart’ında orkestralarında bulundurması ile dünya çapında bilinir hale gelmiş ve sürekli olarak güncellenerek kendine özel tını ve sesini kaybetmeden bugünlere gelmiştir.

Klarnet Türleri

Klarnet türleri çağın ve müzik sektörün gelişmesinden dolayı büyük ölçüde klarnet adındaki üflemeli çalgı aleti de payını alarak çeşitlenmiştir.

Başlıca klarnet çeşitleri;

Si Bemol (Bb) Klarnet

Si bemol klarnet yaklaşık 4 oktav ses genişliğine sahip olduğundan dolayı birçok müzik türünde oldukça verimli bir şekilde yer alabilmektedir. Bando, caz grupları ve orkestralarda sıklıkla karşınıza çıkabilecek bu klarnet türüdür. Ülkemizde de en sık kullanılan 2. Klarnet türüdür. Yaklaşık uzunluğu 60 santimetredir. Klarnete ait do notası piyanoda bulunmakta olan si bemol nota frekansına denk gelmesinden dolayı si bemol klarnet adına sahip olmuştur.

Sol (G) Klarnet

Sol klarnet Türk klarneti olarak da adlandırılmasının yanı sıra Türk müziğinde sıklıkla karşımıza çıkabilen klarnet türüdür. Topraklarımızdaki en çok tercih edilen bu klarnet türünü, Türk müziğinde Klarnet-i İbrahim Efendi ilk defa kullanmıştır. Koma adı verilen enfes tınıyı en iyi üretebilen klarnet türüdür. Arap ve doğu müziğinde de yaygın bir şekilde tercih edilen bu muhteşem klarnet türünü mutlaka tecrübe etmelisiniz.

Mi Bemol (Eb) Klarnet

Mi bemol klarnet, ailenin en küçük üyesi olmakla beraber oldukça ince bir sese sahiptir. Mi bemol klarnetinde bulunan do notası piyanoda mi bemol notası ile denk frekansta olduğundan bu şekilde adlandırılmıştır.

La (A) Klarnet

La klarnet türü si bemol klarnet türünden hem yarım ses daha kalın tonda hem de bu sayede boyut bakımından da daha uzun olmaktadır. Oldukça yumuşak bir tona sahip olan bu enstrüman türü Balkan ve Grek müziklerinde yaygın bir şekilde tercih edilmektedir. Aynı şekilde do notası piyanoda la notasına denk geldiğinden dolayı bu şekilde isimlendirilmiştir.

Alto Klarnet

Altı klarnet ailenin bir diğer üyesi olan mi bemol klarnetin ses tonunda fakat oktav yönünden mi bemolden aşağıdadır. Mi bemolden 1 oktav aşağıda olan bu tür, oldukça küçük topluluklarda tercih edilmektedir.

Bas Klarnet

Bas klarnet, oldukça ağır olduğu için üzerine konumlandırıldığı ayakları mevcuttur. Si bemol klarnete göre ses tınısı 1 oktav aşağıda fakat ton olarak aynıdır.

Klarnet Terimi Koma ve Virtüözleri

Klarnet terimi koma, genellikle Türk müziğinde ve dolayısıyla sol klarnet türünde oldukça verimli bir şekilde uygulanan ses şeklidir. Koma ezgileri oldukça nameli ve içinizi okşayacak şekilde sızılı diye tabir edilen seslerdir. Koma ise tam olarak batı müziğinde sesin oluşum sistemi ‘’tampere sistem’’ olarak adlandırılan tam ses aralığı iki eşit kısma ayrılırken, Türk müziğinin ses oluşum sisteminde 9 kısma ayrılmaktadır. İşte bu ayrılan her bir parçaya ‘’koma’’ olarak kabul görmüştür.

Klarnet icra ederken koma, açık ve kapalı tüm beklerde (ağızlık) verilebilir, fakat açık tiplerde daha verimli şekilde üretilebilmektedir. Tamamıyla dudağınız ve dişiniz ile bek ve kamışa yapmış olduğunuz baskı ile alakalı olan bir sestir. Doğru bir şekilde yapıldığında oldukça yanık, hüzünlü ve bizlere ait Türk müziğinin tınıları elde edilmektedir.

Klarnet virtüözleri, bu terim sıklıkla karşınıza çıkabilmektedir. Klarneti çok üst seviye çalabilen kişilere verilen isimdir. Bu çalgı aletinin ustası olmuş dünya ve ülkemiz için oldukça önemli kişiler bulunmaktadır. Bunların başında ise dünya çapında ünlü klarnet virtüözleri Woody Allen, Sarah Elbaz, Giora Feidman ve Alain Damiens olarak söylenebilir.  Ülkemizde ise ilk olarak Mustafa Kandıralı başta olmak üzere Hüsnü Şenlendirici, Bülent Altınbaş ve Serkan Çağrı gelmektedir.

Klarnet Fiyatları

Klarnet fiyatları son olarak en çok merak edilen konuların başında gelmektedir. Kesin rakamlar vermenin hem ürün çeşitliliği hem de marka açısından düşünüldüğünde imkansız olduğu bir konudur. Bu yüzden klarnet fiyatlarını araştırırken mutlaka, müzik aleti ile ilgili seviye ve bütçenizi göz önünde bulundurarak karar veriniz. Mutlaka ihtiyacınıza ve kullanım alanınıza en uygun uzun soluklu ürünler satın alınız. Klarnet fiyatlarını alırken benim size tavsiyem mutlaka bu alanda profesyonel bir firmadan yardım almanızdır. Hem oldukça nadir ve özel bir çalgı aleti hem de bu alanda oldukça ülkemizde az bilgiye sahip kişi ve firma olmasından dolayı ürününüzü satın alacağınız tedarik firmasını iki kez düşünerek karar veriniz. Elbette üretiminde kullanılan parçaların hammaddeleri özelleşip ve el işçiliği ne kadar özelleşir ise enstrümanın fiyatı da o oranda değişkenlik gösterecektir. Benim size tavsiyem bütçenize ve seviyenize en uygun klarnet modelini kullanmak istediğiniz müzik türüne göre seçip bu alanda profesyonel bir tedarik noktasından uzun vadede kullanılmaya uygun bir markanın klarnetini satın almanızdır.

Bu yazımda sizlere ülkemizde ve dünyada ne yazık ki hak ettiği değeri göremeyen oldukça eşsiz tınıya sahip klarnet adındaki çalgı aletini her açıdan anlatmaya çalıştım. Ben Uğur Can Selli, umarım sıkılmadan ve kolay bir şekilde merakınızı giderebilmişimdir. Bir sonraki yazımda görüşüne dek, kendinize çok iyi bakın…